ШУА-ийн Олон улс судлалын хүрээлэнгийн Бүс нутаг, олон талт хамтын ажиллагаа судлалын салбарын судлаач Э.Мөнхзулын “Зууны мэдээ” сонинд өгсөн ярилцлага.
- БНЭУ-ын сонгууль ирэх сард болно. Энэ сонгуулийн онцлогийг та хэрхэн харж байна вэ? Геополитикийн талаасаа яагаад чухал вэ?
- Төр улсын засаглал, гадаад, дотоод бодлогын уялдаа, залгамж чанар тогтвортой байснаар тухайн улсын цаашдын ирээдүй, хэтийн төлөвт чухал нөлөө үзүүлдэг. Улс төрийн дотоод байдал ямар байна, түүнийг дагаад тухайн улсын гадаад харилцаа, гадаад нөхцөл байдал тодорхойлогдоно. 2024 оны дөрөвдүгээр сарын 19-нд эхлэх Энэтхэгийн парламентын доод танхим (Лок Сабха)-ын сонгуульд аль нам ялалт байгуулж, засгийн эрхийг хэн авахаас хамаараад тус улсын цаашдын хувь заяа, олон улсын харилцаанд үзүүлэх жин нөлөө хаашаа чиглэх нь сонирхолтой байна. Гол сөрөг хүчин болох Үндэсний Конгрессын нам (INC) болон бусад намууд олон улсын харилцаа, бүс нутгийн интеграцчлалд оролцох, хандах хандлага нь ялгаатай байж болох тул одоогийн эрх баригч намаас өөр хүчин ялалт байгуулбал дахин шинэ бодлого, алсын харааг гаргаж ирж магадгүй гэж харж байна.
Энэтхэг улс 1947 оны 8 дугаар сарын 15-ны өдөр тусгаар тогтносон. Дэлхийн II дайн дуусаж, хүйтэн дайны эхэн үед их гүрнүүд БНЭУ-д төдийлөн анхаарал хандуулдаггүй байсан. АНУ, ЗСБНХУ зэрэг тухайн үеийн хүчирхэг их гүрнүүд Энэтхэгийг ямар нэгэн стратегийн ач холбогдолтой орон гэж авч үздэггүй байсан. Энэ нь БНЭУ-д гадаад бодлого, гадаад харилцаагаа өргөжүүлэн тэлэх, олон улсын харилцааны гол тоглогчдын нэг болж, байр сууриа баталгаажуулах боломжийг олгосон юм.
БНЭУ нь сүүлийн жилүүдэд эдийн засаг, батлан хамгаалах, соёл, хүмүүнлэг, шинжлэх ухаан, боловсрол гэх мэт олон салбарт тогтвортой өндөр өсөлтийг үзүүлж байгаа явдал нь бүс нутаг, олон улсын харилцааны оролцогчдын анхаарлыг аль хэдийнээ татах болсон. Тэр ч утгаараа их гүрнүүд Энэтхэг-Номхон далайн бүс нутаг, Ази тивийн бүс нутгуудад БНХАУ-аас гадна БНЭУ хэмээх өөр нэгэн хүчирхэг тоглогч гарч ирснийг хүлээн зөвшөөрч, тус улсын дотоод, гадаадад өрнөж буй асуудлуудыг анхааралтай харж ажиглаж байна. Энэтхэгийн геополитикийн ач холбогдол нь Ази тив, ялангуяа Өмнөд Азийн бүс нутагт илүүтэй төвлөрч байгаа харагддаг. Тийм ч учраас энэ удаагийн сонгуулийн үр дүн нь хөрш орнуудтай харилцах харилцаа, бүс нутгийн аюулгүй байдлын асуудал, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны санаачилга зэрэг динамик байдалд нөлөөлж Энэтхэгийн гадаад бодлогын цаашдын чиг хандлага хаашаа эргэхийг тодорхойлох юм. 2047 онд БНЭУ тусгаар тогтнолоо олсны 100 жилийн ой, 2049 онд БНХАУ 100 жилийн ойгоо тус тус тэмдэглэнэ. Ази тивийн хүчирхэг энэ хоёр улс бүс нутагтаа төдийгүй дэлхийд хүчээ харуулахаар өрсөлдөж байна гэж хэлж болно. БНХАУ-ын эдийн засаг 1978 оноос хойш өндөр өсөлтийг үзүүлсээр ирсэн. 2023 оны байдлаар эдийн засгийн үзүүлэлтээрээ тус улс АНУ-ын дараа хоёрдугаарт, харин БНЭУ тавдугаарт эрэмбэлэгдээд байна. 2024 оны гуравдугаар сарын байдлаар дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийн талаарх урьдчилсан мэдээг The Conference Board судалгааны байгууллагаас гаргасан байна. Үүнд, Хятадын, Энэтхэг улсуудын ДНБ 5-7 хувийн өсөлттэй байгаа нь бусад орнуудтай харьцуулбал илүү өндөр үзүүлэлттэй байгаа юм. Энэтхэг дэлхийн гурав дахь том эдийн засагтай орон болох зорилт дэвшүүлэн ажиллаж байна. Ирээдүйн Азийн сүр хүчийг энэ хоёр орон харуулах төлөвтэй байна. Манай улс энэ хоёр орны нэгтэй хиллэдэг, нөгөөтэй нь бид оюун санааны хөрш билээ.
- Н.Моди Ерөнхий сайд дахин Ерөнхий сайд болох магадлал өндөр байгаа гэж харж байна. Та үүнтэй санал нийлэх үү. Сонгуулийн дүнгээс шалтгаалж ямар өөрчлөлт гарах боломжтой вэ?
- 2014, 2019 оны сонгуулиудад Рахул Ганди тэргүүтэй Энэтхэгийн Үндэсний Конгресс нам, Нарендра Моди тэргүүтэй Бхарати Жаната нам гол өрсөлдөгчид байсан. 2014 онд Бхарати Жаната нам олонхын суудал авсан нь Энэтхэгийн улс төрд томоохон өөрчлөлтийг авчирсан. Энэтхэгийн тусгаар тогтнолын дараах түүхийн ихэнх хугацаанд засгийн эрх барьж байсан Үндэсний Конгресс намын ноёрхлыг зогсоосон юм. Тухайн үеийн Бхарати Жаната намын сонгуульт ажил, мөрийн хөтөлбөр, эдийн засгийн шинэчлэл, ажлын байр бий болгох, сайн засаглалтай болгоно гэсэн амлалтууд олон сонгогчдын сэтгэлд хүрсэн. Үүнээс харвал, 2019 оны сонгуульд ч мөн Н.Моди, түүний намын нэр хүнд, өмнөх кампанит ажлууд дахин сонгогдоход томоохон нөлөө үзүүлсэн байгаа юм. Энэтхэгийн олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийн явуулсан санал асуулга, мөн барууны хэвлэлүүдийн мэдээлж байгаагаар Ерөнхий сайд Н.Модиг гурав дахь удаагаа дахин сонгогдоно гэж үзэж байгаа юм. Энэтхэгийн нийт хүн амын 70-аас дээш хувь нь хинду шашинтай. Исламын эртний сүмийг нурааж, түүний бууринд энэтхэг хүний санаа сэтгэлд тохируулан хинду сүмийг байгуулсан, ингэснээр хинду шашинтай хүмүүсийн дэмжлэгийг Модигийн Бхаратия Жаната нам авч чадаж байгаа нь сонгуульд ялах боломжийг нэмэгдүүлж байна.
Хэрэв Н.Моди дахин бүрэн эрхийн хугацаагаа баталгаажуулбал түүний өмнөх бодлого, Бхарати Жаната намын мөрийн хөтөлбөрт үндэслэн тус улсын хувьд ямар өөрчлөлт гарахыг таамаглаж болох юм. Нэгт, эдийн засгийн талаас хөрөнгө оруулалт татах, ажлын байр бий болгох, нэмэгдүүлэх зэрэг бусад эдийн засгийн шинэчлэлд үргэлжлүүлэн анхаарал хандуулах байх. Үүнд, үйлдвэрлэл, дэд бүтцийн хөгжил, дижитал эдийн засгийг тэлэх санаачилга багтах юм. Хоёрт, 2014 онд Н.Моди Ерөнхий сайдаар ажиллаж эхэлснээсээ хойш Энэтхэгийн доод түвшний хүн амын амьдралын чанарыг сайжруулахад чиглэсэн нийгмийн халамжийн хэд хэдэн хөтөлбөрийг санаачлан хэрэгжүүлсэн. Аюушман Бхарат (эрүүл мэндийн үйлчилгээ), Прадхан Мантри Авас Йожана (орон сууц), Жан Дан Йожана (санхүүгийн оролцоо) зэрэг одоо байгаа нийгмийн халамжийн хөтөлбөрүүдийг улам өргөжүүлж магадгүй юм.
